Świadomość siebie to podstawa naszego funkcjonowania. Trudno wyobrazić sobie życie jednostki, która nie jest świadoma siebie. Czym jest świadomość siebie? Dlaczego warto ją doskonalić? Jak to robić i jakie płyną z tego korzyści?
Czym jest świadomość siebie?
Najprościej rzecz ujmując, świadomość siebie, to poczucie, że jestem. Na poczucie to składa się wiele elementów, które kształtują się na poszczególnych etapach życia.
Świadomość ciała
Pierwszym i najwcześniej kształtującym się elementem świadomości siebie jest świadomość ciała. Nowonarodzone dziecko stopniowo poznaje swoje ciało. Unosi głowę, prostuje ręce, bawi się palcami, obserwuje stopy, zmienia pozycje itd. Z miesiąca na miesiąc nabywa coraz większej świadomości swojego ciała. Nie umie jeszcze wyrazić jej słowami, ale powoli nabiera poczucia fizycznych granic własnej osoby. Świadomość ciała można doskonalić przez całe życie. Choć wydaje się najprostsza, wielu z nas ma w tym zakresie spore braki. Nie umiemy obserwować i słuchać własnego ciała. Nie potrafimy rozpoznawać płynących z niego sygnałów i ostrzeżeń. Ignorujemy je i pomijamy. Traktujemy ciało jako coś, co ma dobrze funkcjonować i wyglądać.
Świadomość zmysłów
Niemal od pierwszych dni życia kształtuje się nasza świadomość zmysłów. Podnosimy głowę i widzimy coś przed sobą. Słyszymy docierające do nas dźwięki. Czujemy dochodzące do nas zapachy. Podczas karmienia poznajemy zmysł smaku. Przytulanie, mycie i ubieranie daje pierwsze wrażenia dotykowe. Zmiany pozycji ciała, noszenie i huśtanie zaznajamia nas ze zmysłem równowagi. Świadomość wrażeń zmysłowych również bywa niedoskonała. Pomijamy je i ignorujemy, tracąc przez to wiele z uroku codzienności.
Świadomość uczuć
Uczucia są z nami od samego początku. Ich świadomość rozwija się w sposób naturalny, ale w dużej mierze uzależniona jest od wpływu środowiska. Najbardziej podstawowe uczucia / emocje, to radość, smutek, złość i strach. Każde z nich ma wiele odmian i odcieni. Świadomość uczuć często zakłócana jest przez obyczaje, wzorce i normy panujące w danym otoczeniu. Problemy z rozpoznawaniem, nazywaniem i radzeniem sobie z uczuciami są niejednokrotnie przyczyną licznych niepowodzeń i kłopotów życiowych.
Świadomość myśli
Świadomość myśli tylko wydaje się być oczywista. W końcu, wiemy co myślimy. Niby tak, a jednak często nie uświadamiamy sobie, jakie myśli rządzą nami i naszym zachowaniem. Co więcej, często nie potrafimy zapanować nad gonitwą myśli? Świadome myślenie, to nie tylko odczytywanie myśli, ale także programowanie ich.
Świadomość potrzeb
Jednym z motorów naszego zachowania są nasze potrzeby. Ich świadomość kształtuje się od pierwszych lat życia. Wielu z nas ma z tym problem ze względu na wychowanie, w którym uczono głównie zwracania uwagi, odczytywania i kierowania się cudzymi potrzebami. Świadomość własnych potrzeb bardzo pomaga w podejmowaniu właściwych i najlepszych dla nas decyzji życiowych.
Świadomość motywacji
Wszystko, co robimy, robimy z jakiegoś powodu. Jedną z oznak dojrzałości jest świadomość motywacji. Chodzi o wiedzę, co nami kieruje, gdy podejmujemy jakieś czynności. Na przykład: pomagam innym, bo lubię. Dlaczego lubię i co mi to daje?
Świadomość mocnych stron
Mocne strony, to wrodzone talenty, zdolności i możliwości, a także osiągnięcia i umiejętności. Ich świadomość kształtuje się przez całe życie. Bez niej poczucie własnej wartości jest zaniżone. Świadomość mocnych stron nadaje kierunek życiu i podnosi stopień zadowolenia z życia.
Jak doskonalić świadomość siebie?
Doskonalenie świadomości ciała
Świadomość ciała doskonalimy poświęcając czas na skupianie się na nim i na tym, co się dzieje w poszczególnych jego częściach. Najprostszą formą treningu jest skupianie się na oddechu: wolnym wpuszczaniu i wypuszczaniu powietrza, zatrzymywaniu go w środku i oddychanie przeponą. Świadomość ciała poprawia wyczuwanie pozycji poszczególnych jego części bez spoglądanie na nie. Na przykład: mam skrzyżowane stopy, moja lewa ręka jest niżej niż prawa, moje plecy są zgarbione itd. Kontakt z ciałem można doskonalić podczas sesji relaksu, które powinny odbywać się w pozycji leżenia na plecach z lekko rozłożonymi nogami i rękami luźno leżącymi blisko ciała. W takiej pozycji odbywa się trening autogenny stworzony w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku przez niemieckiego psychiatrę i psychoterapeutę Johannesa Schultza i do dziś stosowany w wielu podejściach terapeutycznych. W sieci można znaleźć wiele przykładów relaksu i ćwiczeń poprawiających świadomość ciała, proponowanych przez profesjonalistów stosujących je, na co dzień w swojej praktyce.
Doskonalenie świadomości zmysłów
Doskonalenie świadomości zmysłów polega na skupianiu się na doświadczeniach płynących z poszczególnych kanałów zmysłowych. Świadomość zmysłów pozwala dostrzegać i cieszyć się wrażeniami, których często nie zauważamy. Umiejętność cieszenia się tym, na co patrzymy, co czujemy, co smakujemy, czego dotykamy i co słyszymy pomaga w osiągnięciu wewnętrznej harmonii i spokoju. Wrażenia zmysłowe ubogacają naszą codzienność i czynią ją ciekawszą.
Doskonalenie świadomości uczuć
Świadomość uczuć doskonalimy przez częste zadawanie sobie pytania, „co czuję” i próby udzielania na nie odpowiedzi. Nie jest to łatwe, bo większość z nas nie przeszła w dzieciństwie treningu rozpoznawania, nazywania i radzenia sobie z emocjami. Im częściej przyznajemy, że czujemy złość, smutek, radość, strach lub pochodne tych uczuć, tym stajemy się bardziej kompetentni w świadomym zarządzaniu własnymi emocjami. Zaczynamy rozumieć, że nie mamy wpływu na pojawianie się poszczególnych emocji, ale od nas zależy, co z nimi dalej zrobimy i co zrobimy pod ich wpływem. Świadomość uczuć pomaga zdystansować się do nich: gniew jest we mnie, ale ja nie jestem gniewem. Wobec tego mogę rozpoznać go i nie dopuścić do tego, by wziął nade mną górę. Podobnie żal, tęsknota, irytacja, zazdrość czy ekscytacja.
Doskonalenie świadomości myśli
Świadomość myśli doskonalimy wyłapując je i zapisując. Warto to robić zwłaszcza wtedy, gdy z niewiadomych przyczyn, mamy zły nastrój i samopoczucie. Najczęściej za jedno i drugie odpowiadają destrukcyjne myśli, które błyskawicznie przelatują nam przez głowę. Gdy źle się czujesz, przyjrzyj się swoim myślom i wizji życia, jaką tworzą. Świadomość myśli pomaga w ich przeformułowaniu. Zamiast poddawać się złemu nastrojowi wywołanego nieświadomą myślą „nie lubię swojej pracy”, zmień go zmieniając myśl na „dzięki tej pracy mam, za co utrzymać siebie i rodzinę”. Oczywiście, nie chodzi o tworzenie fałszywie pozytywnego obrazu rzeczywistości. Jeśli nasza praca naprawdę nam doskwiera – należy myśleć o zmianie. Póki jednak zmiana jest niemożliwa, lepiej koncentrować się na dobrych stronach tego, co mamy, czyli posiadanej pracy.
Doskonalenie świadomości potrzeb
Im dłużej żyjemy, tym lepiej powinniśmy znać własne potrzeby. Znać potrzeby, to znaczy wsłuchiwać się w siebie i być dla siebie wyrozumiałym. Mamy wiele wspólnych potrzeb, o czym świadczy ich hierarchia opracowana przez słynnego psychologa – Abrahama Maslowa. Potrzeby mamy wspólne, ale warto wiedzieć, kiedy i w jaki sposób poszczególne z nich dają o sobie znać. Świadomość potrzeb trenujemy, gdy w różnych sytuacjach pytamy siebie, czego potrzebujemy. Na tej podstawie dochodzimy do wniosku, że potrzebujemy związku, przyjaciół, spokoju, chwili samotności, rozrywki itd. Świadomość potrzeb, to również stawianie sobie pytania „czy na pewno potrzebujemy różnych rzeczy”. Znajomość własnych potrzeb pomaga odróżnić je od potrzeb innych osób, dzięki czemu żyjemy zgodnie z własnymi potrzebami lub tworzymy świadome kompromisy.
Doskonalenie świadomości motywacji
Chcąc doskonalić świadomość własnych motywacji, pytaj siebie często, dlaczego coś robisz. Nie bój się odkrycia niezbyt szlachetnych intencji i pobudek swojego postępowania. Nie wszystko co robimy płynie z altruizmu i szlachetności. Lepiej mieć tego świadomość niż w ogóle nie znać własnych intencji. Tym bardziej, że intencje te są często wyrazem nieuświadomionych potrzeb.
Doskonalenie świadomości mocnych stron
Świadomość mocnych stron wyrabia w nas środowisko, w którym wzrastamy. Rodzice, dalsza rodzina, nauczyciele i inni dorośli powinni pomóc nam w rozpoznaniu naszych talentów, zdolności i możliwości. Ich zadaniem jest również pomoc nam w nabywaniu różnych umiejętności i osiąganiu sukcesów. Świadomość mocnych stron można doskonalić samodzielnie. W tym celu warto zapamiętywać i zachowywać w sobie wszelkie pochwały i komplementy usłyszane od innych ludzi. Własne mocne strony uświadomimy sobie także robiąc każdego dnia bilans wszystkiego, co udało nam się zrobić. Dobrym treningiem w uświadamianiu sobie własnych atutów jest odpowiadanie na pytania typu:, co lubię robić, co wychodzi mi najlepiej, czego inni mi zazdroszczą, co mnie fascynuje i pociąga, przy wykonywaniu, jakiej pracy nie spoglądam na zegarek, czego lubię się uczyć, co przychodzi mi łatwiej niż innym.
Co ułatwia doskonalenie świadomości?
Promujący na świecie techniki mindfulness – Jon Kabat-Zin –, uważa, że samoświadomość najłatwiej doskonalić trenując uważność. Uważność, to bycie tu i teraz, z jednoczesnym otwarciem i akceptacją własnego doświadczenia. To przyjmowanie rzeczywistości taką, jaka jest – bez osądów i oczekiwań. Zbawienne działanie uważności potwierdzają liczne badania naukowe, medyczne i psychologiczne. Pełna uwaga i otwarcie na rzeczywistość pogłębia samoświadomość i leczy. Pozwala panować nad przewlekłym bólem, paniką i lękiem. Jon Kabat-Zin twierdzi, że podstawą samoświadomości jest eksploracja i introspekcja. Jedno i drugie pomaga poznać siebie i prowadzi do trwałych zmian.